İSİM TAMLAMALARI
İki veya daha fazla ismin, yeni bir anlam meydana getirecek şekilde birlikte kullanılmasıyla oluşan söz gruplarına isim tamlaması denir. Ad takımı şeklinde de söylenebilir.
İsim tamlamalarında ilk isme tamlayan; ikinci ismetamlanan denir. Bu kural iki isimden oluşan tamlamalar için geçerlidir.
Ø İkiden fazla isimden oluşan tamlamalarda genellikle son isim tamlanan diğerleri tamlayan olur. Fakat bu kurala uymayanlar da vardır.
Örneğin: Bahçenin duvarı
Tamlayan Tamlanan
Bahçenin duvarının boyasının rengi
Tamlayan Tamlanan
Bizim okulun tahta kapısı
Tamlayan Tamlanan
1. Belirtili İsim Tamlaması:
Ø Tamlayan -ın, -in, -un, -ün , tamlanan -ı, -i, -u, -ü eklerinden birini alır.
Ø Tamlayan sesli harfle biterse -n kaynaştırma harfi; tamlanan sesli harfle biterse -s kaynaştırma harfi kullanılır.
Örneğin: Bahçe-n-in kapı-s-ı
Kalem-in uc-u
Defter-in yaprağ-ı
DİKKAT!!!
“Su” ve “Ne” kelimeleri –n ve –s kaynaştırmalarını almaz. “-y” kaynaştırma harfini alırlar.
Örneğin: Su-y-u içtim.
Ne-y-i aldın?
Ø Zamirler tamlayan veya tamlanan olabilir.
Örneğin: Bizim evimiz Çocukların birkaçı
Ty Tn Ty Tn
ØTamlanan isim sayı veya belirsizlik bildiren bir kelime olursa, tamlayan eki -ın, -in, -un, -ün yerine-den, -dan eki gelebilir.
Örneğin: Adamların ikisi >>>> Adamlardan ikisi
ØBazı belirtili isim tamlamaları, sıfat tamlamasının ters çevrilmesiyle oluşur.
Örneğin: Taze balık >>>>>>>>> Balığın tazesi
ØBazı belirtili isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan yer değiştirir.
Örneğin: Çok verimlidir ovası Konya'nın (Konya'nın ovası...)
1. Belirtisiz İsim Tamlaması:
Ø Tamlayanın ek almadığı, tamlananın ise “-i” ekini aldığı tamlamadır.
Ø Bu tür tamlamalarda, tamlayan belirsizdir.
Örneğin: “Pencere camı” denince genel bir adlandırma vardır. “pencerenin camı” denince belirli bir pencerenin camı söz konusudur.
Ø Tamlayan somut veya soyut isim olabilir:
Örneğin: Kitap kabı, duygu yoğunluğu
Ty Tn
Ø Tamlanan somut, soyut isim veya isimleşmiş olabilir:
Örneğin: Masa örtüsü
Somut
Gurbet düşüncesi
Soyut
Dünya güzeli
İsimleşmiş
Ø Tamlayan çoğul eki alabilir.
Örneğin: Öğretmenler odası
Ø İsim-fiiller tamlanan olabilir.
Örneğin: Gece yürüyüşü
Tn/İsim-fiil
Ø "Kendi" kelimesi, belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan olabilir. Bunun dışındaki zamirler belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ve tamlanan olmaz.
Örneğin: Kendi evi...
Ø Bazı belirtisiz isim tamlamaları kendisinden sonra gelen ismi niteler ve sıfat görevi kazanabilir.
Örneğin: Deniz mavisi gömlek...
Ø Bu tamlamalarda mecazlı anlatım görülebilir.
Örneğin: Laf salatası, ömür törpüsü...
Ø Bazı belirtisiz isim tamlamalarında tamlama eki günlük konuşmada düşebilir.
Örneğin: Hatay Sokağı >>>>> Hatay sokak.
Bu durumun yazıda gösterilmesi yanlıştır. “Lokanta Bahar” veya “Bahar Lokanta” yanlıştır. Doğrusu “Bahar Lokantası” şeklinde olacaktır.
Ø Bazı belirtisiz isim tamlamaları kalıplaşarak birleşik kelime olmuştur.
Örneğin: Kuşadası, hanımeli..
Ø Bazı belirtisiz isim tamlamalarının başına bir sıfat gelebilir.
Örneğin: Kırmızı kadın ceketi...
Ø Bazen belirtisiz isim tamlamalarında sıfatın başa gelmesi dil yanlışlığına yol açar.
Örneğin: Devlet Eski Bakanı (Doğru)
Eski Devlet Bakanı (Yanlış)
3.Takısız İsim Tamlaması:
Ø Tamlayan ve tamlanan, tamlama eklerini almaz.
Ø Tamlayan, tamlananın hangi maddeden yapıldığını veya neye benzediğini bildirir.
Ø Takısız isim tamlamaları ile sıfat tamlamaları birbirine karıştırılmamalıdır.
Örneğin: İpek mendil İpek saç
Takısız İsim Tamlaması Sıfat Tamlaması
Altın yüzük Altın kalp
Takısız İsim Tamlaması Sıfat Tamlaması
4. Zincirleme İsim Tamlaması:
Ø Tamlayanı, tamlananı ya da her ikisi de ad tamlaması da olan tamlamalardır.
Ø En az üç isimden oluşur.
Örneğin: Dedemin dedesinin dedesi
Ayşe'nin kardeşinin okul çantası
Masa örtüsünün deseni
DİKKAT!!!
Zincirleme tamlamayı oluşturan kelimelerden en az biri sıfat görevinde kullanılıyorsa böyle tamlamalara karma tamlama denir. Karma tamlamalar, isim tamlamalarının tamlayanı ile tamlananı arasına bir sıfat girmesiyle oluşabildiği gibi, iki sıfat tamlamasının birleşmesiyle de oluşabilir.
Örneğin: Babamın eski ceketi